Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English. 

ʻOiai e kāhāhā aku ana ko Oʻahu mau kamaʻāina i ka nūhou e pili ana i ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ko nā ʻohana pūʻali koa wai inu i ka ʻaila kā, a e hihia pū ana nō paha ko ke kaiāulu nui wai inu kekahi, e nui aʻe ana ka loiloi ʻana i ko ka Pūʻali Koa Moana pono lako wāwahie.

Ka Ulana Pilina Badge Olelo Hawaii

Akā, ʻaʻole naʻe he pūʻiwa ka pōpilikia i nā kamaʻāina, nā luna a me nā mea paipai mālama ʻāina he nui. No nā makahiki he nui, ua mahuʻi nō lākou, e pōʻino ʻia ana nō ʻo Kapūkakī no ka ʻāina a me ke olakino lehulehu.

“ʻO koʻu makaʻu, ʻo ia ka holo ʻana o kahi pōpilikia ma mua o ko haʻi ala ʻana aʻe a ko lākou ʻike maka ʻana i kēia mea,” wahi a Ernie Lau ma kēia pule, ʻo ia ka luna wilikī no ka Honolulu Board of Water Supply.

Board of Water Supply Ernest Lau points to areas near the Navy's 20 fuel tanks below Red Hill by the black dot looking things below his left hand during EPA teleconferenced meeting with the BWS board. 28 june 2016
ʻO kā Honolulu Board of Water Supply Luna Wilikī ʻo Ernie Lau, ʻo ia ke paʻi kiʻi ʻia ma ka makahiki 2016, a nāna i hōʻike i nā pilikia ma ko Kapūkakī pono lako wāwahie no nā makahiki he nui. Cory Lum/Civil Beat/2016

Ua ʻōlelo akula ka pūʻali koa, ua aʻo ʻia maila lākou i ka ulia pōpilikia ma ka hopena pule Lā Hoʻomaikaʻi, ʻoiai ua nui nā namunamu mai nā kōlea mai e noho ana ma nā hale pūʻali koa e pili ana i ko lākou wai a me kona ea i kohu me ka ʻaila kā, a e maʻi koke ana ko lākou mau ʻohana a me nā hānaiahuhu. Ma hope aku o ko ka Pūʻali Koa Moana nānā ʻole ʻana i nā hopohopo, ua hōʻoia akula lākou i ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ka luawai ma Kapūkakī e kena ai kēlā kaiāulu.

Kapūkakī

Ua hoʻolaha aʻela nā luna olakino mokuʻāina ma ka Pōʻalima, ma ko ka Pūʻali Koa Moana ʻōnaehana wai, ua ʻoi aku ka nui o ke kakalina a me nā diesel range hydrocarbons ma luna o ko ka mokuʻāina palena palekana no ka wai inu he pā 350.

Ke ʻimi ʻia aku nei ke kumu o ka pilikia, akā e mahuʻi ʻia ko ka Pūʻali Koa Moana pono lako wāwahie ma Kapūkakī i uka o nā ʻohana pūʻali koa i hoʻopilikia ʻia.

He Aha Lā Ka Pono Lako Mālama Wāwahie Nui Ma Kapūkakī?

ʻO ka pono lako mālama wāwahi nui ma Kapūkakī, ʻo ia he 20 mau pahu wāwahie kūwaho i kohu me kahi mau huaale nui a me kahi ʻōnaehana paipū e hoʻohana ʻia ai ka manehu o ka ʻumekaumaha no ka lawe ʻana aku i ka wāwahie i Puʻuloa, a he 2.5 mile ka mamao. ʻOi aku ka lōʻihi o kēlā me kēia pahu ma mua o ke kūkulu Kapikala no Hawaiʻi a lawa ka nui e hoʻokomo ʻia ai ke Aloha Tower i loko.

Ke noho nei kēia ma lalo o ka ʻili honua, a aia nō ia i hikina o ka hale paʻahao ʻo Hālawa Correctional Facility e noho ana ma ka pae komohana o ke Koʻolau, ʻo ia ka mea e kaʻawale ai nā awāwa ʻo Hālawa a me Moanalua.

Hoʻonohonoho ʻia nā pahu i ʻelua mau laina me 10 mau pahu pākahi, a hoʻopili ʻia ua mau laina nei i kahi ʻōnaehana o nā ana kimeki a me nā paipū kiʻekiʻe a haʻahaʻa ma lalo o ka honua.

ʻO kēia wikiō ma lalo i haku ʻia na Navy Region Hawaii, hōʻike nei wikiō i ka hiʻona o ka pono lako o loko:


ʻO ka pono lako holoʻokoʻa, e loaʻa pinepine ana i ia wahi ka nui wāwahie he 180 miliona kālani, a ke noho aku nei ua pono lako nei ma luna pono o ka papakū wai honua e lako ai ka wai he 77% o ko ka mokupuni wai holoʻokoʻa, a he 100 kapuaʻi ka mamao o lāua, wahi a ka Department of Health. 

Ua kūkulu koke ʻia kēia ma kinohi o ke kekeke 1940 no ke Kaua Honua ʻElua, a ua kūkulu pū ʻia hoʻi nā pahu e nā ʻoihana i pahū puka i ko ka puʻu pōhaku paʻa, a ʻo ke kūkulu ʻia akula nō ia o nā pahu ma nā puka.

Papa Huaʻōlelo Hou

He pale kila lahilahi ko kēlā me kēia pahu — he hapahā ʻiniha ka laulā — a ke kūkaehao aku nei lākou, a ke pale pū ʻia nei i kahi pahu kimeki i hiki ʻole i ka Pūʻali Koa Moani ke komo pono i loko, no laila, ʻaʻole hiki ke mālama pono iki ʻia ua mau pahu nei. Ua like ka nui makahiki o ka ʻōnaehana paipū i hoʻopili ʻia i nā pahu me ko nā pahu nui makahiki ponoʻī.

Mai ka makahiki 1943 aku, ua kākau ʻia ma ka pono lako ʻo nā kūlono wāwahie he 73 mau manawa a ʻoi, a he 180,000 mau kālani a ʻoi kēlā, wahi a ka Sierra Club, akā kūʻēʻē ʻia nō kēia e ka Pūʻali Koa Moana.

ʻŌlelo aku ka Pūʻali Koa Moana, he waiwai koʻikoʻi ʻo Kapūkakī no ka palekana aupuni e hoʻohana ʻia e ko ʻAmelika Pūʻali Kaua Lewa, ka Pūʻali Koa ʻĀina, nā Malina Koa, ka Pūʻali Koa Moana, Ka Pūʻali Pale Kapa Kai, a me nā Koa Kiaʻi Lāhui.

ʻŌlelo aku nā luna pūʻali koa, mau nō ka pono o ka pono lako no ka “mākaukau mikiona” o ka U.S. Indo-Pacific Command ke nānā ʻia ka nui ʻana aʻe o ka lele hoʻonanā a Lukia a me Kina. Ua hoʻopaipai pū hoʻi lākou iā Kapūkakī i kumu wāwahie koʻikoʻi, inā hōʻea kahi ulia pōpilikia mokuʻāina a i ʻole kahi pōʻino ʻāina. Ma kēlā kūlana, hiki iā Kapūkakī ke hoʻolako i wāwahie i ke kahua hoʻolulu mokulele, ke awa ʻo Honolulu, ʻo Hawaiian Electric, nā moku, a me nā mokulele, wahi a ka Pūʻali Koa Moana.

Ma ka makahiki 2008, ua paipai ka Hawaiʻi Department of Health i ka Pūʻali Koa Moana no ke kūkulu ʻia ʻana o kahi ʻōnaehana nānā kūlono a me nā luawai nānā wai honua e pale pono ʻia ai ka wai inu. Ma kēlā manawa, hiki nō kā ke ʻike ʻia ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ka wai ma lalo o nā pahu, wahi a DOH. ʻO ko Honolulu Board of Water Supply kia wai no Hālawa, ʻo ia ka mea e hoʻolako i 20% o ka wai inu no kēlā māhele ʻāina, a 1 mile ka mamao ma waena o ua mau mea nei.

Akā naʻe, ua hōʻalo akula ka pono lako i ka loiloi ʻia a hiki i ka makahiki 2014, ʻoiai ua kūlono ka nui wāwahie he 27,000 mau kālani mai kahi pahu. Ma hope o kēlā kūlono, ua hōʻike nā ʻōnaehana nānā, ua ʻoi aʻe ka nui o ka diesel a me ka ʻaila kā ma ka wai honua a me ka lepo, wahi a DOH.

Infographic of Red Hill fuel tank construction
Penei ke ʻano o kahi pahu wāwahie ma Kapūkakī. E nānā ʻia ka nui holoʻokoʻa. 

Ua hoʻāhewa ka Pūʻali Koa Moana i kahi hui limahana ma lalo o ka ʻaelike no ka ulia pōpilikia, akā ua haʻi akula kahi mea noiʻi ʻōnaehana iā KITV ma ka makahiki 2015, e kani aku ana nō nā kāhea no kahi mahina, akā ua hulikua ʻia ua mau kāhea nei e nā luna ʻoihana.

Ua ʻōlelo akula ka DOH ma kēia makahiki, he pōʻino ka noho kokoke loa ʻana o ko Kapūkakī pono lako ma luna pono o ka papakū wai honua, a ua ʻī akula ka DOH Environmental Health Administration, ʻaʻole lākou piliwi i ka hiki ʻana o ka pono lako ke hana pono e kiaʻi pono ʻia ai ke olakino kanaka a me ka ʻāina.

Ma ka manawa like, ua kāpae akula nā kikowaena Pūʻali Koa Moana ma o ʻAmelika i ko lākou mau pono lako wāwahie ponoʻī i kūkulu ʻia ma ka wā like me ko Kapūkakī.

Wahi a nā luna ma Wakinekona, he lanakila nō ko ka Pūʻali Koa Moana kāpae ʻana i nā pahu wāwahie mai ka wā Kaua Honua ʻElua ma ko lākou māhele ʻāina ponoʻī no nā kānaka uku ʻauhau, ka ʻāina a me ka pūʻali koa, i kūkala nūhou aku ai ʻo Kitsap Daily News.

A "coupon," or sample" taken from one of the Red Hill fuel facility tanks shows the level of corrosion the steel has undergone.
He “kūpona,” a i ʻole he laʻana kēia i lawe ʻia mai kahi pahu ma ko Kapūkakī pono lako wāwahi, a hōʻike kēia i ka nui o ke kūkaehao ʻana o ke kila. U.S. EPA

Ua kūʻēʻē nā luna Pūʻali Koa Moana ma Hawaiʻi i ka hana ʻana pēlā ma ʻaneʻi nei. Mau nō ko lākou ʻōlelo ʻana, hiki iā lākou ke hoʻomau i ka hoʻohana ʻia o Kapūkakī ma ke ʻano he waiwai kaʻa kaua a me he mea e kiaʻi i ke olakino kanaka a me ka ʻāina.

“Hiki iā mākou ke hana pū i nā mea ʻelua,” wahi a Kapena Gordie Meyer, ʻo ia ka luna kauoha o ka Naval Facilities Engineering Systems Command ma kahi hālāwai ma ʻOkakopa. “ʻAʻole kēia he mea e koho ʻia ai kahi mea ma luna o kahi mea ʻē aʻe.”

Hiki I Ka Hoʻohaumia Ke Hoʻopilikia I Ka Wai Kīwila

Mahuʻi nā luna Pūʻali Koa Moana, ua hoʻokumu ʻia ka ulia pōpilikia hoʻohaumia wai e nā kūlono i holo ma kēia makahiki: Ma ka lā 6 o Mei, ua kulu ka nui wāwahie he 1,600 kālina a ʻoi mai kahi pohā paipū ma ko ka pono lako ana komo haʻahaʻa. A ma ka lā 20 o Novemapa, ua kulu ka wai a me ka wāwahie he 14,000 mau kālina mai kahi laina kinai ahi ma kahi ana ma ke kikowaena o nā pahu a me ke kia wai inu ma Kapūkakī.

ʻO ko ka Pūʻali Koa Moana kia inu wai, aia nō ia i hapalua mile aku o nā pahu wāwahie, ʻo ia kahi o ʻekolu mau kumu wai e kahe i ko ka Join Base Pearl Harbor-Hickam ʻōnaehana a ua hoʻohaumia ʻia aku nei ia kia i ka JP-5, ʻo ia ka wāwahie mokulele, i haʻi aku ai ka Pūʻali Koa Moana i nā luna mokuʻāina a me nā luna kamaʻāina ma kēia pule.

Ua kokoke ka hoʻohaumia disesel ʻana i ka lua o nā kumu wai, ʻo ia ko ka Pūʻali Koa Moana kia wai ʻo ʻAiea-Hālawa, i hoʻolaha aʻe ai lākou ma kēia pule.

Map of Joint Base Pearl Harbor Hickam Water System
Eia ka palapala ʻāina no ka Joint Base Pearl Harbor Hickam Water System. E nānā i ka nui holoʻokoʻa.  

Hoʻopilikia ka hoʻohaumia ʻana i ka ʻōnaehana ʻo JBPHH holoʻokoʻa, a ua pili ia i nā wahi like ʻole he nui a nāna e lawelawe aku i nā kānaka he 93,000 ma nā kaiāulu, e laʻa ka ʻāina hoʻomalu pūʻali koa ma Āliamanu, ka ʻanemoku o Puʻuloa, ʻo Mokuʻumeʻume, a me ka nuku o Puʻuloa.

Akā, ʻo ka loaʻa ʻana o ka wai wāwahie i ko ka Pūʻali Koa Moana mau luawai, he hōʻailona nō paha kēia i ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ka wai no ka moku holoʻokoʻa – kahi a nā kānaka he 400,000 e noho nei mai Moanalua a i Maunalua — a e pilikia ana nō paha ia mea. Pauma wai pū ka Pūʻali koa Moana a me ka Honolulu Board of Water Supply mai ke kumu wai like. Ua kohu kēia hana me ka inu pū ʻia o ka wai ma ke kīʻaha like me ʻelua mau mea omo.

Kainō ʻo ka papakū wai honua he loko wai ma lalo o ka honua, eia naʻe ʻo ko Oʻahu papakū wai honua he wai e hoʻopaʻa ʻia ma nā puka ʻili o nā pōhaku ʻalā.

Wahi a BWS, ʻaʻohe ālaina kūlohelohe e kū ʻia ai ke kolo ʻana o ko ka Pūʻali Koa Moana hoʻohaumia ʻana mai ke awāwa ʻo Halāwa i ke kumu wai kiwila. ʻO kahi hopohopo ʻē aʻe, ʻaʻole hoʻomaopopo leʻa nā luna no BWS i ka nui o ka hoʻohaumia ʻana, kahi e hoʻokumu ʻia ai, a i ʻole ka wikiwiki o ke kolo ʻana. Wahi a lākou, ua ʻūlolohi ka Pūʻali Koa Moana i ke kaʻana ʻana aku i ka ʻikepili.

Akā, e akahele iki ana lākou. Ua pani ʻia ko BWS kia ma Hālawa ma ka lā 2 o Kēkēmapa. Ua pani pū hoʻi ʻo BWS i ʻelua mau luawai ʻē aʻe ma hope o ko ka Pūʻali Koa Moana hoʻolaha ʻana, aia kahi hoʻohaumia wai kokoke i ke kia wai ʻo ʻAiea-Hālawa.

Infographic and map showing location of navy's Red Hill fuel tank storage above Oahu's designated sole source aquifer
He hapa mile ka mamao ma waena o ko ka Pūʻali Koa Moana kia wai ma Kapūkakī a me nā pahu wāwahi, a he hapahā mile ka mamao ma waena o kahi kūlono he 14,000 kālina o ka wāwahie a me ka wai ma ka lā 20 o Novemapa. E nānā i ka nui holoʻokoʻa. 

Hiki ke hoʻohaumia koke ʻia ke kia wai no Hālawa, ʻoiai e omo aku ana ua kia wai nei i ka wai mai luna pono aʻe o ka papakū wai honua, wahi a ka BWS, a lana ka ʻaila ma ka ʻiliwai.

Ua ʻōlelo akula nā luna BWS, ʻaʻole hiki ke nao wili ʻia kahi luawai i ʻoi aku ka hohonu o laila. E aho ka nao wili ʻana i kahi luawai hou i mamao loa i ka hoʻohaumia wai, wahi a lākou.

Aia nō a haumia loa kahi papakū wai honua, ʻaʻole nui nā mea i hiki ke hana ʻia, wahi a BWS. Hiki ke hoʻomaʻemaʻe ʻia ka wai ke pauma ʻia ua wai nei mai ka papakū wai honua mai, akā e emi ana ka hiki ʻana ke hana pēlā ke nui aʻe ka haumia, wahi a Kawata. Ma kahi manawa kikoʻī, e lilo ana ka hana i mea pipiʻi loa. Eia hoʻi, ʻaʻohe lako pono hoʻomaʻemaʻe wai ma ʻaneʻi i hiki ke hoʻomaʻemaʻe pēlā i kēia manawa. Hoʻokahi ʻano hoʻomaʻemaʻe o BWS, a ʻo ia ka hoʻokaloline ʻana.

Ua hāpai ʻo Kawata i laʻana no ke casserole.

“Ke puhi ʻia nei kahi casserole a kāpī ʻia ka paʻakai no ka ʻono,” wahi āna. “Kāpī ʻia hoʻokahi ʻiniki o ka paʻakai, ʻaʻohe pilikia. A ninini ʻokoʻa ʻia ʻelua mau kīʻaha…ʻaʻole hiki ke hoʻopakele ʻia ke casserole.”

Me ka pani kūikawā ʻia ʻana o ʻekolu mau luawai, ke kaukaʻi aku nei ka Board of Water Supply i nā luawai ʻē aʻe i kokoke iā Laeʻahi e kō ai ka pono wai o ko Honolulu aku. I loko nō o ka noho ʻana o kēlā wai ma ka papakū wai honua like, ʻoi aku ka mamao o nā luawai i ka hoʻohaumia ʻana, a manaʻo ʻo BWS, e kolo ana ka hoʻohaumia i komohana, ʻaʻole i Laeʻahi.

Akā, ʻaʻole hiki i kēlā mau kumu ke hoʻokō i ka hana a nā luawai i pani ʻia, wahi a nā luna mai BWS.

Illustration of Oahu water sources Board of Water Supply
Inā nui ʻino ka wai e pauma ʻia mai ka papakū wai honua, e hele a ʻōmikomiko ka wai ma muli o ke kai o lalo. Honolulu Board of Water Supply

“Hiki ke hana ʻia pēlā no kahi mau wā pōkole,” wahi a ka luna polokamu no BWS ʻo Erwin Kawata. “Akā ʻaʻole hiki no nā wā lōʻihi, ʻo ia hoʻi nā makahiki.”

Hiki nō paha i ka pauma luawai ikaika ʻana ke hoʻopilikia i ka papakū wai honua, wahi a Kawata. Hiki i ka pauma wai keu ʻana ke hoʻomaloʻo i ka papakū wai honua a ʻōʻili ka wai ʻōmiko o lalo.

“ʻO ka pahuhopu o ka pauma ʻana, ʻo ia ka pauma ʻana e like me ka wikiwiki maʻamau a ka ʻāina e hoʻihoi aku ai i ka wai,” wahi āna.

Ma nā mahina pulu ma ka hoʻoilo, ʻo ia hoʻi ka wā a nā mea kūʻai mai o BWS e hoʻohana iki ana i ka wai, ua ʻoi loa aku ka maʻalahi. Ke hōʻea mai naʻe ke kau, ʻōlelo aku ʻo Lau, e pono ana i nā mea kūʻai mai ke kāohi i ka hoʻohana wai. Ke kākau nei ʻo BWS i mau papa helu o nā mea e hoʻohana nui ana i ka wai i mea e noi ʻia ai lākou e kāohi i ka hoʻohana wai.

“Inā ʻoi aku ka nui o ke koi ma mua o ka lako o nā luawai ʻē aʻe, e pono paha ana iā mākou ke noi a koi aku i ke kāohi wai ʻana,” wahi āna. “Eia nō mākou ke noi aku nei i ke kōkua o nā mea kūʻai mai e hoʻokō i ke kuleana ponoʻī e mālama pono ʻia a e hoʻopau ʻole ʻia ai ka wai.”

Ma kēia wā ʻānō, ʻōlelo aku ʻo BWS, ʻaʻole e hopohopo ana kā lākou mau mea kūʻai mai i ke kūʻai ʻana mai i nā ʻōmole wai, a ke nānā pono ʻia aku nei kāna ʻōnaehana no nā hōʻailona o ka pilikia.

Inā ʻike kekahi o nā mea kūʻai mai a BWS i kahi pilikia ma ko lākou wai ponoʻī, e paipai ʻia lākou e kāhea aku iā BWS. ʻO nā kānana wai ma ka hale a nā ʻenehana reverse osmosis, he liʻliʻi ka hua ma ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ka wai i hoʻohaumia ʻia i ka wāwahie, wahi a Kawata, a ʻaʻole e kaukaʻi ʻia kēlā mau mea ma kahi ulia pōpilikia no ka hoʻohaumia wai.

ʻO Ka Hoʻolohi, Ka Hōʻole, A Me Ka Hoʻēmi Koʻikoʻi

ʻO ko kēia lā ulia pōpilikia hoʻohaumia wai, he pōpilikia e hana ʻia ana no nā makahiki he nui, a ua nui ka hōʻike ʻia ʻana o nā mea e weliweli ʻia.

Ua wānana kahi noiʻi na ka Pūʻali Koa Moana ma ka makahiki 2009, hiki i kahi kūlono wāwahie he 16,000 mau kālina ke hoʻohaumia i ko ka pūʻali koa lako wai ponoʻī i ka benzene, he carcinogen i ʻike ʻia. Ua kūlono ka wāwahie a me ka wai wāwahie he 16,000 mau kālina mai nā paipū ma Kapūkakī ma luna aʻe o ka papakū wai honua ma kēia makahiki. Ua kūlono aku kahi mau kālina i Puʻuloa.

Ua koikoi ka Department of Health a me ka U.S. Environmental Protection Agency i ka Pūʻali Koa Moana e hana i kahi hoʻolālā hōʻoi hana ma hope o ke kūlono ma ka makahiki 2014, a koi ʻia lākou e hōʻoi i kāna pono lako e kiaʻi i ka papakū wai honua ma ka makahiki 2037, akā ua hoʻolaha ākea aʻela ka Pūʻali Koa Moana i ko lākou pahuhopu e hulikua i kēlā lā palena pau.

Ua ʻōlelo akula ka Pūʻali Koa Moana, ʻaʻole hoʻāpono ʻia ke kumu kūʻai o ke kūkulu ʻana i paia hou no nā pahu wāwahie, akā e ʻimi ʻia aku ana kahi haʻina like a i ʻole e hoʻomaloʻo ʻia ka wāwahie “ma kahi o ka makahiki 2045.” Christina Jedra/Civil Beat

Ma ka makahiki 2019, ua hoʻohiki nā luna e haku i hoʻolālā kāohi hou — he haʻina me kahi pahu ma loko o kahi pahu akā ʻaʻole nō i haku iki ʻia — a i ʻole e hoʻomaloʻo i nā pahu ma kahi o ka makahiki 2045.

Mau nō ka hoʻohiki ʻana o nā luna Pūʻali Koa Moana, e maikaʻi ana nō nā mea a pau.

“He mau kekeke ka nui makahiki o lākou, akā he maikaʻi naʻe ka hiʻona,” wahi a Kapena Mar DeLao, ʻo ia kēlā luna kauoha aku nei no Naval Facilities Engineering Command Hawaiʻi ma ka makahiki 2020. “ʻAʻole e kūlono nei nā pahu.”

A eia naʻe, ma kēlā me kēia makahiki, he 27.6% pahiki no ka holo ʻana o kahi kūlono he 30,000 mau kālina wāwahie, wahi a kahi noiʻi ma ka makahiki 2018 na kahi hoa kūkā no ka Pūʻali Koa Moana. A ʻaʻole kēlā e nānā ana i nā pilikia i pili i ke ahi, ka wai hālana a i ʻole ka ʻōlaʻi. Mahuʻi ka noiʻi, ma kēlā me kēia makahiki, e hoʻokuʻu mau ʻia ana nā kālina he 5,803.

Akā, ua hoʻēmi ka Pūʻali Koa Moana i ke koʻikoʻi o kēlā mau ʻikepili me ka haʻi ʻana aku i nā luna nānā, ʻaʻole lākou ʻaelike i ka noiʻi a ko lākou hoa kūkā i ʻimi aku ai.

I ka ʻike ʻia ʻana o ke kūlono o kahi paipū i Puʻuloa ma kēia makahiki, a ua pili ua paipū nei i ka pono lako ma Kapūkakī — a he mau lā ko laila ma mua o ka Pūʻali Koa Moana hele ʻana i ka Department of Health no kahi hālāwai hoʻoponopono — ua mālama nā luna i ka ʻikepili iā lākou iho no nā mahina he nui.

Ma kahi leka uila i nā hoa hana, ua ʻōlelo akula kahi lālā Pūʻali Koa Moana, ʻaʻole ʻo ia makemake i nā hui mea hoʻouluulu e hoʻohana i ka nūhou ma ke ʻano he hoʻohalahala iā lākou.

E hoʻohemahema ana ke kūlono i ko ka Pūʻali Koa Moana kūlana kūhelu, he ulia ke kūlono ma ka makahiki 2014, a ʻaʻole loa e hiki ana ke holo hou pēlā.

Navy Rear Adm. Robert Chadwick said another fuel release like the 2014 incident wasn't possible.
Ua ʻōlelo ka Hope ʻAkimalala ʻo Robert Chadwick, ʻaʻole hiki i kahi kūlono wāwahie e like me ka mea ma ka makahiki 2014 ke holo hou. U.S. Navy

“Hiki i ka poʻe ke moe me ka manaʻo paʻa, ʻo ka mea i holo ma ka makahiki 2014, ʻaʻole hiki i ia mea ke holo hou i loko o nā kaʻina hana a mākou e hoʻopaʻa aku ai,” wahi a ka Hope ʻAkimalala ʻo Robert Chadwick ma ka makahiki 2019.

Ma ko nā kamaʻāina hōʻike ʻana aku i ke ea o ka wāwahie ma ko lākou wai inu, ʻo ka hōʻole ko ka Pūʻali Koa Moana pane mua.

“Hiki iaʻu ke haʻi aku iā ʻoe ma kēia manawa, ʻaʻohe hōʻailona nui e hōʻike i ka palekana ʻole o ka wai,” wahi a Kapena Erik Spitzer ma kahi leka uila i nā kamaʻāina ma ka lā 29 o Novemapa, ʻo ia ka lā mua loa ma hope o ke kinohi o nā namunamu e ʻōʻili mai ana.

“Ke inu mai nei mākou ʻo koʻu hui limahana ma ke kahua pūʻali koa i kēia kakahiaka, a noho nā kānaka ma koʻu hui he nui ma nā hale pūʻali koa a hoʻohana pū lālou i ka wai kekahi.”

Ma kēlā Pōʻakahi aku nei, ua kauoha ke kiaʻāina ʻo David Ige i ka Pūʻali Koa Moana e kāpae i nā hana a pau ma Kapūkakī, e kūkulu i pono lako hoʻomaʻemaʻe wai, a e hāʻawi mai i hoʻolālā i loko o nā lā he kanakolu no ka hoʻomaloʻo ʻana i nā pahu wāwahie. Ke kūʻēʻē nei ka Pūʻali Koa Moana i ke kauoha o ka hoʻomaloʻo ʻia ʻana o nā pahu, a ʻo ia kahi kūlana e lolohi ai ke kaua hoʻokolokolo. 

He hōʻailona nui ko ke kiaʻāina kauoha no ka hulihia nui ma ka pae politika, keu hoʻi kahi pilikia a nā mea hoʻouluulu he nui e manaʻo ai, ʻaʻole e nānā pono ʻia ua pilikia nei no nā makahiki he nui.

Mai ka makahiki 2014 aku, ua hāpai ka Board of Water Supply i mau leo paipai ma haʻi o ka Sierra Club of Hawaiʻi a me kahi hui liʻiliʻi o nā lālā kaiāulu no ka pani ʻokoʻa ʻia ʻana o ko Kapūkakī. Akā ʻaʻole i ʻaelike pū nā luna i koho balota ʻia.

Oahu Water Protectors and supporters demonstrate in opposition to the Red Hill fuel tanks.
Ua hoʻouluulu ko Oʻahu mau kiaʻi wai a me nā hoa kākoʻo ma ka Pōʻalima no ke kūʻēʻē ʻana i ka pono lako wāwahie ma Kapūkakī. Cory Lum/Civil Beat/2021

A hiki i kēia wā ʻānō, ʻaʻole i hoʻopololei ka Hawaii Department of Health i ko ka Pūʻali Koa Moana ʻōnaehana mālama wāwahie. I loko nō o kona ʻike ʻana i kona kuleana e nānā i nā pono lako mālama wāwahie kīwila, ua hoʻopakele lākou i ko Kapūkakī. ʻO kahi hihia kānāwai na ka Sierra Club of Hawaiʻi e koi ʻia aku ai ʻo DOH e hoʻopololei i ka pono lako.

ʻO kēlā hihia kānāwai, ʻo ia ka mea i lanakila ai ka Sierra Club ma ka makahiki 2018, a ʻo ia hoʻi ke kumu o ko ka Pūʻali Koa Moana hoʻāʻo mua loa ʻana i palapala ʻae mokuʻāina ma ka makahiki 2019. Ua kūʻēʻē ʻo BWS a me ka Sierra Club i kēlā palapala ʻae, a e mau ana nō ka hihia. Akā, ʻo ke kaʻina hana no ka hāʻawi palapala ʻae, ʻo ia ka mea e hāʻawi ʻia ai ke koho i ke Alakaʻi Olakino ʻo Libby Char e ʻāpono a i ʻole e hōʻole i kā ka Pūʻali Koa Moana palapala hoʻāʻo. ʻAkahi nō a nānā pono ʻo DOH i ko Kapūkakī i kēlā makahiki aku nei, a ua alakaʻi kēlā kipa i ka hāʻawi ʻia ʻana o kahi uku hoʻopaʻi he $325,000 no nā hehikū i ka ʻāina.

A ma kekahi mau pule aku nei, ʻaʻole kā e kākoʻo pū aku ana ko Hawaiʻi hui ʻelele ʻahaʻōlelo lāhui i ka pani ʻana i ko Kapūkakī.

Eia naʻe, ʻoiai ua hoʻohaumia ʻia ko nā poʻe mau kī wai ponoʻī, ua ʻōlelo pū ʻo Kenekoa Mazie Hirono a me ka Lunamakaʻāinana ʻo Ed Case, “aia nā koho a pau ma ke pākaukau.”

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.

Before you go

Civil Beat is a small nonprofit newsroom that provides free content with no paywall. That means readership growth alone can’t sustain our journalism.

The truth is that less than 1% of our monthly readers are financial supporters. To remain a viable business model for local news, we need a higher percentage of readers-turned-donors.

Will you consider becoming a new donor today? 

About the Author