Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.
ʻOiai e kāhāhā aku ana ko Oʻahu mau kamaʻāina i ka nūhou e pili ana i ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ko nā ʻohana pūʻali koa wai inu i ka ʻaila kā, a e hihia pū ana nō paha ko ke kaiāulu nui wai inu kekahi, e nui aʻe ana ka loiloi ʻana i ko ka Pūʻali Koa Moana pono lako wāwahie.
Akā, ʻaʻole naʻe he pūʻiwa ka pōpilikia i nā kamaʻāina, nā luna a me nā mea paipai mālama ʻāina he nui. No nā makahiki he nui, ua mahuʻi nō lākou, e pōʻino ʻia ana nō ʻo Kapūkakī no ka ʻāina a me ke olakino lehulehu.
“ʻO koʻu makaʻu, ʻo ia ka holo ʻana o kahi pōpilikia ma mua o ko haʻi ala ʻana aʻe a ko lākou ʻike maka ʻana i kēia mea,” wahi a Ernie Lau ma kēia pule, ʻo ia ka luna wilikī no ka Honolulu Board of Water Supply.
Ua ʻōlelo akula ka pūʻali koa, ua aʻo ʻia maila lākou i ka ulia pōpilikia ma ka hopena pule Lā Hoʻomaikaʻi, ʻoiai ua nui nā namunamu mai nā kōlea mai e noho ana ma nā hale pūʻali koa e pili ana i ko lākou wai a me kona ea i kohu me ka ʻaila kā, a e maʻi koke ana ko lākou mau ʻohana a me nā hānaiahuhu. Ma hope aku o ko ka Pūʻali Koa Moana nānā ʻole ʻana i nā hopohopo, ua hōʻoia akula lākou i ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ka luawai ma Kapūkakī e kena ai kēlā kaiāulu.
Ke kūkala nūhou ʻo Civil Beat e pili ana i nā pahu wāwahie e kūlono ana, ka hoʻohaumia wai a me ke kākāʻōlelo e pili ana iā Kapūkakī mai ka makahiki 2014 aku. E heluhelu i kā mākou noiʻi ma ʻaneʻi. E kaomi ma “full archive” no ka papa helu nui o nā moʻolelo.
Ua hoʻolaha aʻela nā luna olakino mokuʻāina ma ka Pōʻalima, ma ko ka Pūʻali Koa Moana ʻōnaehana wai, ua ʻoi aku ka nui o ke kakalina a me nā diesel range hydrocarbons ma luna o ko ka mokuʻāina palena palekana no ka wai inu he pā 350.
Ke ʻimi ʻia aku nei ke kumu o ka pilikia, akā e mahuʻi ʻia ko ka Pūʻali Koa Moana pono lako wāwahie ma Kapūkakī i uka o nā ʻohana pūʻali koa i hoʻopilikia ʻia.
ʻO ka pono lako mālama wāwahi nui ma Kapūkakī, ʻo ia he 20 mau pahu wāwahie kūwaho i kohu me kahi mau huaale nui a me kahi ʻōnaehana paipū e hoʻohana ʻia ai ka manehu o ka ʻumekaumaha no ka lawe ʻana aku i ka wāwahie i Puʻuloa, a he 2.5 mile ka mamao. ʻOi aku ka lōʻihi o kēlā me kēia pahu ma mua o ke kūkulu Kapikala no Hawaiʻi a lawa ka nui e hoʻokomo ʻia ai ke Aloha Tower i loko.
Ke noho nei kēia ma lalo o ka ʻili honua, a aia nō ia i hikina o ka hale paʻahao ʻo Hālawa Correctional Facility e noho ana ma ka pae komohana o ke Koʻolau, ʻo ia ka mea e kaʻawale ai nā awāwa ʻo Hālawa a me Moanalua.
Hoʻonohonoho ʻia nā pahu i ʻelua mau laina me 10 mau pahu pākahi, a hoʻopili ʻia ua mau laina nei i kahi ʻōnaehana o nā ana kimeki a me nā paipū kiʻekiʻe a haʻahaʻa ma lalo o ka honua.
ʻO kēia wikiō ma lalo i haku ʻia na Navy Region Hawaii, hōʻike nei wikiō i ka hiʻona o ka pono lako o loko:
ʻO ka pono lako holoʻokoʻa, e loaʻa pinepine ana i ia wahi ka nui wāwahie he 180 miliona kālani, a ke noho aku nei ua pono lako nei ma luna pono o ka papakū wai honua e lako ai ka wai he 77% o ko ka mokupuni wai holoʻokoʻa, a he 100 kapuaʻi ka mamao o lāua, wahi a ka Department of Health.
Ua kūkulu koke ʻia kēia ma kinohi o ke kekeke 1940 no ke Kaua Honua ʻElua, a ua kūkulu pū ʻia hoʻi nā pahu e nā ʻoihana i pahū puka i ko ka puʻu pōhaku paʻa, a ʻo ke kūkulu ʻia akula nō ia o nā pahu ma nā puka.
Wāwahie – fuel
Kapūkakī – Red Hill
Pono lako – facility
Kūlono – leak
Pūʻali Koa Moana – Navy
ʻAila kā – petroleum
Wilikī – engineer
Hānaiahuhu – pet
Luawai – well
Manehu – force
ʻUmekaumaha – gravity
Kālani – gallon
Papakū wai honua – aquifer
Pūʻali Kaua Lewa – Air Force
Pūʻali Koa ʻĀina – Army
Malina Koa – Marines
Pūʻali Pale Kapa Kai – Coast Guard
Koa Kiaʻi Lāhui – National Guard
Lele hoʻonanā – threat from another country
Kīwila – civilian
Kūlohelohe – natural
Hoʻokaloline – chlorination
Kānana – filter
Pahiki – probability
Hehikū – violation
Kī wai – faucet
He pale kila lahilahi ko kēlā me kēia pahu — he hapahā ʻiniha ka laulā — a ke kūkaehao aku nei lākou, a ke pale pū ʻia nei i kahi pahu kimeki i hiki ʻole i ka Pūʻali Koa Moani ke komo pono i loko, no laila, ʻaʻole hiki ke mālama pono iki ʻia ua mau pahu nei. Ua like ka nui makahiki o ka ʻōnaehana paipū i hoʻopili ʻia i nā pahu me ko nā pahu nui makahiki ponoʻī.
Mai ka makahiki 1943 aku, ua kākau ʻia ma ka pono lako ʻo nā kūlono wāwahie he 73 mau manawa a ʻoi, a he 180,000 mau kālani a ʻoi kēlā, wahi a ka Sierra Club, akā kūʻēʻē ʻia nō kēia e ka Pūʻali Koa Moana.
ʻŌlelo aku ka Pūʻali Koa Moana, he waiwai koʻikoʻi ʻo Kapūkakī no ka palekana aupuni e hoʻohana ʻia e ko ʻAmelika Pūʻali Kaua Lewa, ka Pūʻali Koa ʻĀina, nā Malina Koa, ka Pūʻali Koa Moana, Ka Pūʻali Pale Kapa Kai, a me nā Koa Kiaʻi Lāhui.
ʻŌlelo aku nā luna pūʻali koa, mau nō ka pono o ka pono lako no ka “mākaukau mikiona” o ka U.S. Indo-Pacific Command ke nānā ʻia ka nui ʻana aʻe o ka lele hoʻonanā a Lukia a me Kina. Ua hoʻopaipai pū hoʻi lākou iā Kapūkakī i kumu wāwahie koʻikoʻi, inā hōʻea kahi ulia pōpilikia mokuʻāina a i ʻole kahi pōʻino ʻāina. Ma kēlā kūlana, hiki iā Kapūkakī ke hoʻolako i wāwahie i ke kahua hoʻolulu mokulele, ke awa ʻo Honolulu, ʻo Hawaiian Electric, nā moku, a me nā mokulele, wahi a ka Pūʻali Koa Moana.
Ma ka makahiki 2008, ua paipai ka Hawaiʻi Department of Health i ka Pūʻali Koa Moana no ke kūkulu ʻia ʻana o kahi ʻōnaehana nānā kūlono a me nā luawai nānā wai honua e pale pono ʻia ai ka wai inu. Ma kēlā manawa, hiki nō kā ke ʻike ʻia ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ka wai ma lalo o nā pahu, wahi a DOH. ʻO ko Honolulu Board of Water Supply kia wai no Hālawa, ʻo ia ka mea e hoʻolako i 20% o ka wai inu no kēlā māhele ʻāina, a 1 mile ka mamao ma waena o ua mau mea nei.
Akā naʻe, ua hōʻalo akula ka pono lako i ka loiloi ʻia a hiki i ka makahiki 2014, ʻoiai ua kūlono ka nui wāwahie he 27,000 mau kālani mai kahi pahu. Ma hope o kēlā kūlono, ua hōʻike nā ʻōnaehana nānā, ua ʻoi aʻe ka nui o ka diesel a me ka ʻaila kā ma ka wai honua a me ka lepo, wahi a DOH.
Ua hoʻāhewa ka Pūʻali Koa Moana i kahi hui limahana ma lalo o ka ʻaelike no ka ulia pōpilikia, akā ua haʻi akula kahi mea noiʻi ʻōnaehana iā KITV ma ka makahiki 2015, e kani aku ana nō nā kāhea no kahi mahina, akā ua hulikua ʻia ua mau kāhea nei e nā luna ʻoihana.
Ua ʻōlelo akula ka DOH ma kēia makahiki, he pōʻino ka noho kokoke loa ʻana o ko Kapūkakī pono lako ma luna pono o ka papakū wai honua, a ua ʻī akula ka DOH Environmental Health Administration, ʻaʻole lākou piliwi i ka hiki ʻana o ka pono lako ke hana pono e kiaʻi pono ʻia ai ke olakino kanaka a me ka ʻāina.
Ma ka manawa like, ua kāpae akula nā kikowaena Pūʻali Koa Moana ma o ʻAmelika i ko lākou mau pono lako wāwahie ponoʻī i kūkulu ʻia ma ka wā like me ko Kapūkakī.
Wahi a nā luna ma Wakinekona, he lanakila nō ko ka Pūʻali Koa Moana kāpae ʻana i nā pahu wāwahie mai ka wā Kaua Honua ʻElua ma ko lākou māhele ʻāina ponoʻī no nā kānaka uku ʻauhau, ka ʻāina a me ka pūʻali koa, i kūkala nūhou aku ai ʻo Kitsap Daily News.
Ua kūʻēʻē nā luna Pūʻali Koa Moana ma Hawaiʻi i ka hana ʻana pēlā ma ʻaneʻi nei. Mau nō ko lākou ʻōlelo ʻana, hiki iā lākou ke hoʻomau i ka hoʻohana ʻia o Kapūkakī ma ke ʻano he waiwai kaʻa kaua a me he mea e kiaʻi i ke olakino kanaka a me ka ʻāina.
“Hiki iā mākou ke hana pū i nā mea ʻelua,” wahi a Kapena Gordie Meyer, ʻo ia ka luna kauoha o ka Naval Facilities Engineering Systems Command ma kahi hālāwai ma ʻOkakopa. “ʻAʻole kēia he mea e koho ʻia ai kahi mea ma luna o kahi mea ʻē aʻe.”
Mahuʻi nā luna Pūʻali Koa Moana, ua hoʻokumu ʻia ka ulia pōpilikia hoʻohaumia wai e nā kūlono i holo ma kēia makahiki: Ma ka lā 6 o Mei, ua kulu ka nui wāwahie he 1,600 kālina a ʻoi mai kahi pohā paipū ma ko ka pono lako ana komo haʻahaʻa. A ma ka lā 20 o Novemapa, ua kulu ka wai a me ka wāwahie he 14,000 mau kālina mai kahi laina kinai ahi ma kahi ana ma ke kikowaena o nā pahu a me ke kia wai inu ma Kapūkakī.
ʻO ko ka Pūʻali Koa Moana kia inu wai, aia nō ia i hapalua mile aku o nā pahu wāwahie, ʻo ia kahi o ʻekolu mau kumu wai e kahe i ko ka Join Base Pearl Harbor-Hickam ʻōnaehana a ua hoʻohaumia ʻia aku nei ia kia i ka JP-5, ʻo ia ka wāwahie mokulele, i haʻi aku ai ka Pūʻali Koa Moana i nā luna mokuʻāina a me nā luna kamaʻāina ma kēia pule.
Ua kokoke ka hoʻohaumia disesel ʻana i ka lua o nā kumu wai, ʻo ia ko ka Pūʻali Koa Moana kia wai ʻo ʻAiea-Hālawa, i hoʻolaha aʻe ai lākou ma kēia pule.
Hoʻopilikia ka hoʻohaumia ʻana i ka ʻōnaehana ʻo JBPHH holoʻokoʻa, a ua pili ia i nā wahi like ʻole he nui a nāna e lawelawe aku i nā kānaka he 93,000 ma nā kaiāulu, e laʻa ka ʻāina hoʻomalu pūʻali koa ma Āliamanu, ka ʻanemoku o Puʻuloa, ʻo Mokuʻumeʻume, a me ka nuku o Puʻuloa.
Akā, ʻo ka loaʻa ʻana o ka wai wāwahie i ko ka Pūʻali Koa Moana mau luawai, he hōʻailona nō paha kēia i ka hoʻohaumia ʻia ʻana o ka wai no ka moku holoʻokoʻa – kahi a nā kānaka he 400,000 e noho nei mai Moanalua a i Maunalua — a e pilikia ana nō paha ia mea. Pauma wai pū ka Pūʻali koa Moana a me ka Honolulu Board of Water Supply mai ke kumu wai like. Ua kohu kēia hana me ka inu pū ʻia o ka wai ma ke kīʻaha like me ʻelua mau mea omo.
Kainō ʻo ka papakū wai honua he loko wai ma lalo o ka honua, eia naʻe ʻo ko Oʻahu papakū wai honua he wai e hoʻopaʻa ʻia ma nā puka ʻili o nā pōhaku ʻalā.
Wahi a BWS, ʻaʻohe ālaina kūlohelohe e kū ʻia ai ke kolo ʻana o ko ka Pūʻali Koa Moana hoʻohaumia ʻana mai ke awāwa ʻo Halāwa i ke kumu wai kiwila. ʻO kahi hopohopo ʻē aʻe, ʻaʻole hoʻomaopopo leʻa nā luna no BWS i ka nui o ka hoʻohaumia ʻana, kahi e hoʻokumu ʻia ai, a i ʻole ka wikiwiki o ke kolo ʻana. Wahi a lākou, ua ʻūlolohi ka Pūʻali Koa Moana i ke kaʻana ʻana aku i ka ʻikepili.
Akā, e akahele iki ana lākou. Ua pani ʻia ko BWS kia ma Hālawa ma ka lā 2 o Kēkēmapa. Ua pani pū hoʻi ʻo BWS i ʻelua mau luawai ʻē aʻe ma hope o ko ka Pūʻali Koa Moana hoʻolaha ʻana, aia kahi hoʻohaumia wai kokoke i ke kia wai ʻo ʻAiea-Hālawa.
Hiki ke hoʻohaumia koke ʻia ke kia wai no Hālawa, ʻoiai e omo aku ana ua kia wai nei i ka wai mai luna pono aʻe o ka papakū wai honua, wahi a ka BWS, a lana ka ʻaila ma ka ʻiliwai.
Ua ʻōlelo akula nā luna BWS, ʻaʻole hiki ke nao wili ʻia kahi luawai i ʻoi aku ka hohonu o laila. E aho ka nao wili ʻana i kahi luawai hou i mamao loa i ka hoʻohaumia wai, wahi a lākou.
Aia nō a haumia loa kahi papakū wai honua, ʻaʻole nui nā mea i hiki ke hana ʻia, wahi a BWS. Hiki ke hoʻomaʻemaʻe ʻia ka wai ke pauma ʻia ua wai nei mai ka papakū wai honua mai, akā e emi ana ka hiki ʻana ke hana pēlā ke nui aʻe ka haumia, wahi a Kawata. Ma kahi manawa kikoʻī, e lilo ana ka hana i mea pipiʻi loa. Eia hoʻi, ʻaʻohe lako pono hoʻomaʻemaʻe wai ma ʻaneʻi i hiki ke hoʻomaʻemaʻe pēlā i kēia manawa. Hoʻokahi ʻano hoʻomaʻemaʻe o BWS, a ʻo ia ka hoʻokaloline ʻana.
Ua hāpai ʻo Kawata i laʻana no ke casserole.
“Ke puhi ʻia nei kahi casserole a kāpī ʻia ka paʻakai no ka ʻono,” wahi āna. “Kāpī ʻia hoʻokahi ʻiniki o ka paʻakai, ʻaʻohe pilikia. A ninini ʻokoʻa ʻia ʻelua mau kīʻaha…ʻaʻole hiki ke hoʻopakele ʻia ke casserole.”
Me ka pani kūikawā ʻia ʻana o ʻekolu mau luawai, ke kaukaʻi aku nei ka Board of Water Supply i nā luawai ʻē aʻe i kokoke iā Laeʻahi e kō ai ka pono wai o ko Honolulu aku. I loko nō o ka noho ʻana o kēlā wai ma ka papakū wai honua like, ʻoi aku ka mamao o nā luawai i ka hoʻohaumia ʻana, a manaʻo ʻo BWS, e kolo ana ka hoʻohaumia i komohana, ʻaʻole i Laeʻahi.
Akā, ʻaʻole hiki i kēlā mau kumu ke hoʻokō i ka hana a nā luawai i pani ʻia, wahi a nā luna mai BWS.
“Hiki ke hana ʻia pēlā no kahi mau wā pōkole,” wahi a ka luna polokamu no BWS ʻo Erwin Kawata. “Akā ʻaʻole hiki no nā wā lōʻihi, ʻo ia hoʻi nā makahiki.”
Hiki nō paha i ka pauma luawai ikaika ʻana ke hoʻopilikia i ka papakū wai honua, wahi a Kawata. Hiki i ka pauma wai keu ʻana ke hoʻomaloʻo i ka papakū wai honua a ʻōʻili ka wai ʻōmiko o lalo.
“ʻO ka pahuhopu o ka pauma ʻana, ʻo ia ka pauma ʻana e like me ka wikiwiki maʻamau a ka ʻāina e hoʻihoi aku ai i ka wai,” wahi āna.
Ma nā mahina pulu ma ka hoʻoilo, ʻo ia hoʻi ka wā a nā mea kūʻai mai o BWS e hoʻohana iki ana i ka wai, ua ʻoi loa aku ka maʻalahi. Ke hōʻea mai naʻe ke kau, ʻōlelo aku ʻo Lau, e pono ana i nā mea kūʻai mai ke kāohi i ka hoʻohana wai. Ke kākau nei ʻo BWS i mau papa helu o nā mea e hoʻohana nui ana i ka wai i mea e noi ʻia ai lākou e kāohi i ka hoʻohana wai.
“Inā ʻoi aku ka nui o ke koi ma mua o ka lako o nā luawai ʻē aʻe, e pono paha ana iā mākou ke noi a koi aku i ke kāohi wai ʻana,” wahi āna. “Eia nō mākou ke noi aku nei i ke kōkua o nā mea kūʻai mai e hoʻokō i ke kuleana ponoʻī e mālama pono ʻia a e hoʻopau ʻole ʻia ai ka wai.”
Ma kēia wā ʻānō, ʻōlelo aku ʻo BWS, ʻaʻole e hopohopo ana kā lākou mau mea kūʻai mai i ke kūʻai ʻana mai i nā ʻōmole wai, a ke nānā pono ʻia aku nei kāna ʻōnaehana no nā hōʻailona o ka pilikia.
Inā ʻike kekahi o nā mea kūʻai mai a BWS i kahi pilikia ma ko lākou wai ponoʻī, e paipai ʻia lākou e kāhea aku iā BWS. ʻO nā kānana wai ma ka hale a nā ʻenehana reverse osmosis, he liʻliʻi ka hua ma ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ka wai i hoʻohaumia ʻia i ka wāwahie, wahi a Kawata, a ʻaʻole e kaukaʻi ʻia kēlā mau mea ma kahi ulia pōpilikia no ka hoʻohaumia wai.
ʻO ko kēia lā ulia pōpilikia hoʻohaumia wai, he pōpilikia e hana ʻia ana no nā makahiki he nui, a ua nui ka hōʻike ʻia ʻana o nā mea e weliweli ʻia.
Ua wānana kahi noiʻi na ka Pūʻali Koa Moana ma ka makahiki 2009, hiki i kahi kūlono wāwahie he 16,000 mau kālina ke hoʻohaumia i ko ka pūʻali koa lako wai ponoʻī i ka benzene, he carcinogen i ʻike ʻia. Ua kūlono ka wāwahie a me ka wai wāwahie he 16,000 mau kālina mai nā paipū ma Kapūkakī ma luna aʻe o ka papakū wai honua ma kēia makahiki. Ua kūlono aku kahi mau kālina i Puʻuloa.
Ua koikoi ka Department of Health a me ka U.S. Environmental Protection Agency i ka Pūʻali Koa Moana e hana i kahi hoʻolālā hōʻoi hana ma hope o ke kūlono ma ka makahiki 2014, a koi ʻia lākou e hōʻoi i kāna pono lako e kiaʻi i ka papakū wai honua ma ka makahiki 2037, akā ua hoʻolaha ākea aʻela ka Pūʻali Koa Moana i ko lākou pahuhopu e hulikua i kēlā lā palena pau.
Ma ka makahiki 2019, ua hoʻohiki nā luna e haku i hoʻolālā kāohi hou — he haʻina me kahi pahu ma loko o kahi pahu akā ʻaʻole nō i haku iki ʻia — a i ʻole e hoʻomaloʻo i nā pahu ma kahi o ka makahiki 2045.
Mau nō ka hoʻohiki ʻana o nā luna Pūʻali Koa Moana, e maikaʻi ana nō nā mea a pau.
“He mau kekeke ka nui makahiki o lākou, akā he maikaʻi naʻe ka hiʻona,” wahi a Kapena Mar DeLao, ʻo ia kēlā luna kauoha aku nei no Naval Facilities Engineering Command Hawaiʻi ma ka makahiki 2020. “ʻAʻole e kūlono nei nā pahu.”
A eia naʻe, ma kēlā me kēia makahiki, he 27.6% pahiki no ka holo ʻana o kahi kūlono he 30,000 mau kālina wāwahie, wahi a kahi noiʻi ma ka makahiki 2018 na kahi hoa kūkā no ka Pūʻali Koa Moana. A ʻaʻole kēlā e nānā ana i nā pilikia i pili i ke ahi, ka wai hālana a i ʻole ka ʻōlaʻi. Mahuʻi ka noiʻi, ma kēlā me kēia makahiki, e hoʻokuʻu mau ʻia ana nā kālina he 5,803.
Akā, ua hoʻēmi ka Pūʻali Koa Moana i ke koʻikoʻi o kēlā mau ʻikepili me ka haʻi ʻana aku i nā luna nānā, ʻaʻole lākou ʻaelike i ka noiʻi a ko lākou hoa kūkā i ʻimi aku ai.
I ka ʻike ʻia ʻana o ke kūlono o kahi paipū i Puʻuloa ma kēia makahiki, a ua pili ua paipū nei i ka pono lako ma Kapūkakī — a he mau lā ko laila ma mua o ka Pūʻali Koa Moana hele ʻana i ka Department of Health no kahi hālāwai hoʻoponopono — ua mālama nā luna i ka ʻikepili iā lākou iho no nā mahina he nui.
Ma kahi leka uila i nā hoa hana, ua ʻōlelo akula kahi lālā Pūʻali Koa Moana, ʻaʻole ʻo ia makemake i nā hui mea hoʻouluulu e hoʻohana i ka nūhou ma ke ʻano he hoʻohalahala iā lākou.
E hoʻohemahema ana ke kūlono i ko ka Pūʻali Koa Moana kūlana kūhelu, he ulia ke kūlono ma ka makahiki 2014, a ʻaʻole loa e hiki ana ke holo hou pēlā.
“Hiki i ka poʻe ke moe me ka manaʻo paʻa, ʻo ka mea i holo ma ka makahiki 2014, ʻaʻole hiki i ia mea ke holo hou i loko o nā kaʻina hana a mākou e hoʻopaʻa aku ai,” wahi a ka Hope ʻAkimalala ʻo Robert Chadwick ma ka makahiki 2019.
Ma ko nā kamaʻāina hōʻike ʻana aku i ke ea o ka wāwahie ma ko lākou wai inu, ʻo ka hōʻole ko ka Pūʻali Koa Moana pane mua.
“Hiki iaʻu ke haʻi aku iā ʻoe ma kēia manawa, ʻaʻohe hōʻailona nui e hōʻike i ka palekana ʻole o ka wai,” wahi a Kapena Erik Spitzer ma kahi leka uila i nā kamaʻāina ma ka lā 29 o Novemapa, ʻo ia ka lā mua loa ma hope o ke kinohi o nā namunamu e ʻōʻili mai ana.
“Ke inu mai nei mākou ʻo koʻu hui limahana ma ke kahua pūʻali koa i kēia kakahiaka, a noho nā kānaka ma koʻu hui he nui ma nā hale pūʻali koa a hoʻohana pū lālou i ka wai kekahi.”
Ma kēlā Pōʻakahi aku nei, ua kauoha ke kiaʻāina ʻo David Ige i ka Pūʻali Koa Moana e kāpae i nā hana a pau ma Kapūkakī, e kūkulu i pono lako hoʻomaʻemaʻe wai, a e hāʻawi mai i hoʻolālā i loko o nā lā he kanakolu no ka hoʻomaloʻo ʻana i nā pahu wāwahie. Ke kūʻēʻē nei ka Pūʻali Koa Moana i ke kauoha o ka hoʻomaloʻo ʻia ʻana o nā pahu, a ʻo ia kahi kūlana e lolohi ai ke kaua hoʻokolokolo.
He hōʻailona nui ko ke kiaʻāina kauoha no ka hulihia nui ma ka pae politika, keu hoʻi kahi pilikia a nā mea hoʻouluulu he nui e manaʻo ai, ʻaʻole e nānā pono ʻia ua pilikia nei no nā makahiki he nui.
Mai ka makahiki 2014 aku, ua hāpai ka Board of Water Supply i mau leo paipai ma haʻi o ka Sierra Club of Hawaiʻi a me kahi hui liʻiliʻi o nā lālā kaiāulu no ka pani ʻokoʻa ʻia ʻana o ko Kapūkakī. Akā ʻaʻole i ʻaelike pū nā luna i koho balota ʻia.
A hiki i kēia wā ʻānō, ʻaʻole i hoʻopololei ka Hawaii Department of Health i ko ka Pūʻali Koa Moana ʻōnaehana mālama wāwahie. I loko nō o kona ʻike ʻana i kona kuleana e nānā i nā pono lako mālama wāwahie kīwila, ua hoʻopakele lākou i ko Kapūkakī. ʻO kahi hihia kānāwai na ka Sierra Club of Hawaiʻi e koi ʻia aku ai ʻo DOH e hoʻopololei i ka pono lako.
ʻO kēlā hihia kānāwai, ʻo ia ka mea i lanakila ai ka Sierra Club ma ka makahiki 2018, a ʻo ia hoʻi ke kumu o ko ka Pūʻali Koa Moana hoʻāʻo mua loa ʻana i palapala ʻae mokuʻāina ma ka makahiki 2019. Ua kūʻēʻē ʻo BWS a me ka Sierra Club i kēlā palapala ʻae, a e mau ana nō ka hihia. Akā, ʻo ke kaʻina hana no ka hāʻawi palapala ʻae, ʻo ia ka mea e hāʻawi ʻia ai ke koho i ke Alakaʻi Olakino ʻo Libby Char e ʻāpono a i ʻole e hōʻole i kā ka Pūʻali Koa Moana palapala hoʻāʻo. ʻAkahi nō a nānā pono ʻo DOH i ko Kapūkakī i kēlā makahiki aku nei, a ua alakaʻi kēlā kipa i ka hāʻawi ʻia ʻana o kahi uku hoʻopaʻi he $325,000 no nā hehikū i ka ʻāina.
A ma kekahi mau pule aku nei, ʻaʻole kā e kākoʻo pū aku ana ko Hawaiʻi hui ʻelele ʻahaʻōlelo lāhui i ka pani ʻana i ko Kapūkakī.
Eia naʻe, ʻoiai ua hoʻohaumia ʻia ko nā poʻe mau kī wai ponoʻī, ua ʻōlelo pū ʻo Kenekoa Mazie Hirono a me ka Lunamakaʻāinana ʻo Ed Case, “aia nā koho a pau ma ke pākaukau.”
Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.
Civil Beat is a small nonprofit newsroom that provides free content with no paywall. That means readership growth alone can’t sustain our journalism.
The truth is that less than 1% of our monthly readers are financial supporters. To remain a viable business model for local news, we need a higher percentage of readers-turned-donors.