Column: ‘A‘ole aloha ‘āina ka pū‘ali koa ‘Amelika

Synopsis: The American military is the largest polluter in the world. With 4,900 bases spread across 70 countries, its environmental impact is far-reaching and the list of contaminants is broad. Examples of contaminated sites include Camp Lejeune, Okinawa, Guam and Johnston Atoll.

æO ka püæali koa æAmelika ka hoæohaumia poæokela o ka honua. Hoæolaha æia aku i loko o 70 æäina æë, aia he 4,900 kahua püæali koa æAmelika. Ma loko o æAmelika, hoæohaumia æia 40,000 wahi a æoi, a ma loko o ia mau æäina æë, lehulehu nö hoæi nä wahi e hoæohaumia æia nei. Nui nä æano like æole o nä kemikala a me nä æakano æino a ka püæali koa e hoæokuæu ana ma loko o ke ea, ka wai, a me ka æäina. æO ia hoæi, nä mea e ola ai käkou känaka a ola pü ai me nä mea ola a pau o këia honua. æO kekahi o ia mau kemikala a æakano æino paha, æo ia ka TNT, ka PCB, ka ‘ailea mokulele, ka pähawewe nukelea, a pëlä aku. He mea maæa mau i nä luna o ka püæali koa ka wahaheæe æana e pili ana i ko läkou hewa i ka hoæopöæino æana i ke kaiäulu.

Ma ka mokuæäina æo Kalolaina æÄkau, aia ke kahua püæali koa æo Lejeune. Ma waena o nä makahiki 1950-1980, ua liuliu æia ka æailea mokulele, ka Benezene, a me kekahi mau æakano æino like æole i loko o ka pukana wai. Ua æike nö nä alakaæi püæali koa i ia liuliu æana, eia naæe, ua hoæopunipuni läkou e pili ana i kä läkou hoæohaumia æana i ka wai, a ua inu æia ua wai haumia nei e 900,000 poæe. Ua loaæa auaneæi kekahi mau poæe i ka maæi æaæai, i ka lükïmia, a pëlä aku.

He 32 kahua püæali koa a æAmelika ma ka moku æäina æo Okinawa ma Iäpana. Mai ka MH 1945 a hiki i këia lä, eia ke hoæohaumia æia nei æo Okinawa e ka püæali koa æAmelika. I ka MH 1968, ma ke kahua kaua æo Kadena i Iäpana, pakü maila kekahi mau paipu æailea a haumia ai ka wai inu. Eia kä, ua hiki ke hoæä æia ka wai! æAæole ka püæali koa e nänä i ke olakino o ke kaiäulu, a me nä koa, a ua höæole kä hoæi läkou æaæole kä läkou paipu æo ke kumu i haumia ai ka wai. Ma Okinawa, i ka wä o ke kaua Wiekanama hoæähu æia nä lau nahele make, æo ia hoæi, ka æÄkena æAlani, ka æÄkena Poni, a pëlä aku. Hoæohaumia æia ka wai inu e ia mau läæau make, a no ke komo æana i ke kai, hoæohaumia æia nä mea ola kai. Lehulehu nä laæana no ka hoæohaumia æia o Okinawa e æAmelika, a nui nö hoæi nä æano maæi i kupu mai i laila.

Ma ka mokupuni æo Guam, hoæokahua æia kahi æäpana æäina i kahua püæali koa no æAmelika, a æo läkou kai hoæohaumia i ua mokupuni nei. Hoæohaumia æia hoæi ka pukana wai i ka TCE, a me nä wahi æë aæe he 202 i ka TCE, PCB, DDT, a pëlä aku. Höæino maoli æia këlä æäina.

Aia ka mokupuni æo Johnston Atoll he 717 mile i ke kauweke o Hawaiæi. Ua kapa æia æo Kalama i ka wä iä Kamehameha IV. æO ia ka home ia o ka honu lüæau, ka sila Hawaiæi, a me kekahi mau lähui iæa he nui hou aku. Ma waena o nä makahiki 1958-1963, hoæopahü æia 36 pökä pahü nukelea ma laila. Ua hoæohana æia nö hoæi æo Kalama i wahi e hoæokuæu ai i ka æÄkena æAlani, ke ea VX, a pëlä aku. æO ia haumia nö o këlä æäina i ia mau mea a hiki i këia lä. Nui ka hoæohaumia a ka püæali koa æAmelika. Ua æike käkou i kä läkou hana æino ma Kahoæolawe, a i këia manawa, ma Kapükakï. æAæole läkou e aloha æäina, a æaæole hoæi läkou e aloha i nä känaka.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.